پاره ای از سنتها، کلیدهای گشایش و برخوردار از آثار مبارک و تحول آفرین می باشند.از این نمونه سنت نیکوی وقف است که برکات و پیامدهای آن همچون چتری، تمام ابعاد و عرصه های گوناگون جامعه را می پوشاند و حضور جدی و ارزشمند خود را حفظ می نماید.

1. کنترل ثروت

از آثار عمده ی وقف که به طور خودکار عمل می کند محدود کردن تکاثر طلبی در میان آحاد گوناگون مسلمین است.
وقف با توزیع مجدد در آمد بین افراد جامعه، آن را به سمت توازن اجتماعی هدایت می کند. لذا گر چه وقف و صدقه انفاق و مانند آن بیشتر به عنوان امور اخلاقی شناخته شده اند، ولی در عمل تاثیر بسزایی در تامین عدالت اجتماعی دارد و از عوارض سوء بی عدالتی اجتماعی و شکافهای طبقاتی تا حد زیادی می کاهد و ازحاد شدن مشکلات اجتماعی جلوگیری می کند. (سلیمی فر- 1370 ص168)........

2. وقف و فقر زدایی

یکی از جاهایی که وقف می تواند بطور فعال وارد عمل شود و موانع سعادت و به فعلیت رسیدن استعدادهای انسان را برطرف کند «محو فقر در جامعه» و در نتیجه تامین اجتماعی می باشد. نخستین انگیزه های واقفان برای مبادرت به وقف نابودی فقر و محرومیت از جامعه ی مسلمین بوده است.

3. وقف و گسترش علوم و فنون

از قرن دوم الی نهم هجرت، قرنهایی است که اوقاف به نهایت شکوفایی خود رسید. از جمله موقوفات در آن دوره تاریخ، جهت رشد شاخه های مختلف علوم اختصاص یافت. جرجی زیدان می گوید: « نظام الملک اولین کسی بود که در اواسط قرن پنجم هجری به واسطه ی تاسیس مدارس در ممالک اسلامی شهرت یافت و در بغداد و اصفهان و نیشابور و هرات و غیره، مدارس ساخت و همه ی این مدارس، به خصوص مدرسه ی بغداد بنام وی« مدرسه نظامیه» خوانده می شد. کتابخانه های مهمی نیز در این دوران تاسیس و در اختیار عموم گذارده شد که نخستین کتابخانه ی عمومی را خلفای عباسی در بغداد دایرکردند وآن را بست الحکمه نامیدند و کتابهای مختلف علمی را در آن جمع کردند. (فصلنامه وقف، میراث جاویدان 38/20 -15)

4. وقف و آثار تربیتی

یکی از مسائل مورد توجه مکتب اسلام گسترش عدالت اجتماعی و نجات دادن انسانها از ناامیدی و تبعیضهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و ایجاد قسط و عدل است. لذا در قرآن کریم بطور مکرر به آیاتی برمی خوریم که بر مساله ی نیکو کاری و احسان وکمک به فقرا و مستمندان، دستگیری مظلومان و غیره تاکید می نماید. سنت حسنه ی وقف نیز یکی از حسنات موکد و از باقیات و صالحات است که مورد تاکید آیین اسلام می باشد.

5. وقف والفت بخشیدن بین دلها

وقف به عنوان شکلی از صدقات و به عنوان صدقه ای که همیشه جریان دارد به نوبه ی خود سهمی بزرگ در تالیف قلوب مردم داشته و خواهد داشت.
شارع مقدس به افراد خیر و نیکومنش اجازه داده است که با یک دید وسیع جهانی همه ی انسانهای محروم و محتاج از هر رنگ و نژاد و ملیت و حتی از هر عقیده و مرام و مسلک را در نظر داشته باشند و برای رفع نیازمندیهای آنان اقدام کنند.
امروز در سراسر جهان محرومان و نیازمندان فراوانی وجود دارند که با کمک و مساعدت به آنها می توان راه نفوذ فرهنگی و اعتقادی را گشود. (فصلنامه میراث جاویدان10/52-51)

6. وقف و شاخصه های تعلیم وتربیت

نقش آموزه های فرهنگی تعلیم وتربیت اسلامی مشخص شده که پدیده ی وقف یکی از آموزه های زیباست. چه آنکه تمام آموزشگاهها و مدارس علمیه ی موقوفه و موقافات جاریه جهت تامین نیاز دانش پژوهان و همه ی موارد و انواع دیگر آن در جمع بندی تعلیم وتربیت اسلامی نقش موثری دارند.
پدیده ی وقف را که خود یکی از مصادیق بارزعمل صالح است و نشات گرفته از سیره نبوی می باشد می توان در مورد تعلیم وتربیت اسلامی از جهات مختلف مورد بررسی قرار داد. ( وقف و آثار تربیتی آن/ 41)

7. وقف و تعاون برادری

یکی از مظاهر بزرگ اسلامی، روح اخوت برادری است خداوند متعال می فرماید: «انما المومنون اخوه» «یعنی تمام مومنین با هم برادرند» و حتی در احکام شرع هم به موضوعات اخوت و برادری برخوردهایی داریم مثل نماز جماعت، حج، اداء زکات، اداء خمس، که در اینها روح کمک کردن به همنوعان نهفته است و خواسته شده که مسلمانان گره از کار همدیگر باز کنند. در این میان به واژه ی مقدسی مثل کلمه ی وقف بر می خوریم که روح تعاون و اخوت بطور وضوح در آن نهفته است، که واقفین خیراندیش با وقف کردند مال خود از جمله اهداف بلند مدت را این دانسته اند که گره از کار انسانی باز شود.

8. وقف و حفظ ارزشها

از آثار گرانقدر وقف در عرصه ی اجتماعات؛ به ویژه جوامع دینی و مذهبی، حفظ وحراست از ارزشها می باشد در پرتو اجرای این سنت نیکو و حسنه ی الهی وانسانی احکام و دستورات دین که عمل به آنها ضامن بقای بنیان های خردمندانه در جامعه می باشد، به بهترین وجه مستحکم شده و پیکره ی اجتماع را از ابتلا به آلودگیهای اخلاقی،‌ فکری، فرهنگی و سیاسی واکسینه می نماید.

9. وقف وایجاد اشتغال

از دیگر برکات وقف و پیامدهای ارزشمند آن بعد اشتغال زایی و یا حفظ و پایدار سازی مشاغل گوناگون می باشد. این اثر مهم با مراجعه ی موشکافانه به متن وقف نامه ها کاملا آشکارمی گردد.
از این رو بسیارمناسب است که دست اندرکاران با بحران اشتغال؛ به رویکردی علمی و جدید به عنصر وقف؛ بخشی از آثار شوم و ناگوار بیکاری را کاهش داده و زمینه های مبارک مشاغل سالم و مولد را هر چه بیشتر فراهم نمایند.(آیت اللهی، رخ، 1383: 345-351)